PHOTOCREDITS: UNSPLASH – Ben White

‘Vmbo-leerlingen kiezen nog veel te weinig voor technische opleidingen’ kopt het AD vanmorgen. In de bovenbouw van het vmbo wordt nauwelijks techniekonderwijs gegeven, zodat leerlingen er ook geen weet van hebben of een technisch beroep bij hen past. Terwijl de technieksector zit te springen om gemotiveerd personeel. Preventieve loopbaanbegeleiding is de oplossing: kinderen op veel jongere leeftijd laten kennismaken met verschillende beroepen waaronder de techniek. Eigenlijk begint dit al spelenderwijs en dromend op de basisschool.

Op je 8e snuffelen aan een beroep
Al jarenlang is er een gapend gat tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. Onlangs sprak de MBO Raad nog z’n ongenoegen uit over het ontbreken van een langetermijnvisie in Nederland over de arbeidsmarkt. Twee grote veranderingen staan op stapel: afname van het aantal afgestudeerde mbo’ers en een grote uitstroom vanwege de vergrijzing. Ook ontwikkelingen zoals robotisering en automatisering hebben grote invloed op de arbeidsmarkt. Er wordt steeds vaker gesproken over de taak van het basisonderwijs om leerlingen zich al vroeg te laten oriënteren op beroepen. De MBO Raad: “Dat betekent niet dat je op je 8ste al een vak moet kiezen, maar wel dat de kennismaking met beroepen echt veel eerder moet gebeuren. Dat kan al heel simpel, door bijvoorbeeld plantjes te kweken of een eenvoudige robot met lego te bouwen.”

Preventieve loopbaanbegeleiding
Een aantal jaren geleden schreef ik, samen met twee medecursisten voor de opleiding Loopbaanprofessional, de scriptie ‘Welke invloed heeft de generatie Z op ons vak loopbaanbegeleiding?’ Samengevat concludeerden we dat er op veel jongere leeftijd aandacht moet komen voor talentontwikkeling en studie- en beroepskeuze. Door het huidige schoolsysteem moeten kinderen al op hele jonge leeftijd keuzes maken, die gevolgen hebben voor hun toekomst. Ouders helpen hen daar meestal bij, maar zij kijken nogal eens vanuit hun eigen referentiekader. Het gehele keuzetraject – ter voorbereiding op de arbeidsmarkt – verdient professionelere begeleiding. Preventieve loopbaanbegeleiding is hiervoor een oplossing. Door loopbaanbegeleiding en talentontwikkeling te integreren in het onderwijs leer je kinderen al op jonge leeftijd inzicht te geven in hun eigen talenten, waar ze goed in zijn en wat ze leuk vinden.

Loopbaanoriëntatie- en begeleiding
Over het algemeen blijkt dat er op middelbare scholen weinig mogelijkheid is om talenten extra te ontwikkelen. Terwijl op deze leeftijd het al heel goed mogelijk is om aandacht te schenken aan zelfonderzoek. Ook als ik naar mijn eigen stiefkinderen kijk, merk ik dat loopbaanoriëntatie- en begeleiding toch een wat ondergeschoven kindje is op hun middelbare school. In het voortgezet onderwijs heerst er over het algemeen maar één doel: slagen voor het eindexamen. De schoolbestuurders zijn er in mindere mate mee bezig of hun leerlingen een geschikte studie vinden of vroegtijdig afhaken in hun eerste studiejaar. Nu doe ik wellicht de scholen tekort die al wel meer een focus hebben op dit thema, maar dat even terzijde.

‘Weet ik veel’
Het is overigens niet zo simpel om te bepalen welk beroep bij een leerling past. Het aanbod in studies (ruim 2500!) is groot. Jongeren zien door de bomen het bos niet meer. En wat je later wil worden? Tja. “Weet ik veel!” is een veelgehoorde opmerking bij scholieren. Het is ook fijn als je het nog even niet hoeft te weten. Er gebeurt zoveel in het lijf, in het hoofd, in het leven van de opgroeiende jongere. Hij heeft tijd nodig om inzicht te krijgen in zichzelf, waar hij goed in is en wat hem drijft. Een proces dat vaak jaren duurt. Niet voor niets kloppen veel mensen op hun 30e, 40e of 50e bij me aan, omdat ze nog steeds niet weten ‘wat ze willen worden als ze later groot zijn’.

Experimenteren
Aan de ene kant zeg ik dan ook: laat jongeren maar af en toe onderuit gaan. Leren kiezen, dingen uitproberen, experimenteren, mislukken, uithuilen en opnieuw beginnen. Daar word je groot en sterk van. Aan de andere kant geloof ik ook dat meer aandacht voor talentontwikkeling op jonge leeftijd wel inzichten geeft en óók onnodige misstappen voorkomt. Want de uitval op hogescholen en universiteiten is nog steeds schrikbarend hoog. Dat kost veel bloed, zweet en tranen en ‘last but not least’ geld. Het doet me denken aan een meisje dat eerst voor een ICT-studie koos en er al na een paar weken de stekker uittrok. Ze vond er niets aan. Er was duidelijk sprake van een totale mismatch. Ze stapte over op hbo-verpleegkunde en het bleek een schot in de roos. Ik ben ervan overtuigd dat als zij beter was begeleid, er in elk geval een sociale beroepsrichting uit was gekomen.

Fouten maken mag
Het een hoeft het ander niet uit te sluiten. In het basisonderwijs kun je een kind zeker al laagdrempelig laten snuffelen aan beroepen. Spelenderwijze laat je hem kennismaken met hele verschillende banen. Wat heeft zijn interesse? Waar gaat hij van stralen? Wat gaat hem gemakkelijk af? In het voortgezet onderwijs zou studieadvies een vast onderdeel moeten zijn van het curriculum. Waarbij de leerling ruimte krijgt om te ontdekken waar zijn talenten liggen en welke richtingen mogelijk bij hem passen. En zeker óók de tijd en ruimte krijgt om fouten te maken en te leren van keuzes die anders blijken uit te pakken dan verwacht. Een tussenjaar biedt hierin overigens ook vaak uitkomst.

21eeuwse vaardigheden
Tenslotte is het fijn om te weten dat een richting niet voor de rest van iemands leven hoeft te zijn. Het gaat vooral om vaardigheden opdoen, een bepaald denk- en werkniveau ontwikkelen. De nadruk op de arbeidsmarkt komt steeds minder op kennis te liggen en méér op de zogenaamde 21eeuwse vaardigheden zoals samenwerken, creativiteit, ICT-basisvaardigheden, communiceren, probleemoplossend vermogen, kritisch denken en sociale en culturele vaardigheden. Uiteindelijk zijn er ook verhoudingsgewijs maar weinig mensen die hun leven lang hetzelfde werk doen aansluitend op hun studie. Oké, de dokter voert uit wat hij heeft gestudeerd. En de tandarts vaak idem dito. Maar het merendeel van de mensen begint ergens en vervolgt zijn loopbaanpad elders. Dat kan een kleine ommezwaai zijn naar een aanverwante functie of een complete carrièreswitch. Zoals bijvoorbeeld Fred die Engels studeerde en nu hardlooptrainer van beroep is of Erica die cum laude afstudeerde aan de HTS voor de confectie en haar modecarrière inwisselde voor de rol van kindertherapeut.

Droombaan
Een loopbaan blijft een onvoorspelbare route met kilometers rechtdoor, af en toe links- of rechtsaf, kruispunten, hobbels, verkeerde afslagen en ook bij tijd en wijle een doodlopende weg. Het belangrijkste hierbij is zelfreflectie, ‘learning by doing’, lef, in beweging blijven en vooral ook durven dromen. Want zo’n droom van de 13-jarige Dominic (vanmorgen in het AD: “Het mooiste is de Formule 1. Het zou te gek zijn als ik daar ooit in de pits als monteur kan werken.”) gun je iedereen.